LANDSAT 1 üzerinden henüz 40 yıl bile geçmemişken genel olarak uzaktan algılama, özel olarak jeolojik uzaktan algılama konusunda, başta İngilizce olmak üzere, batı dillerinde yazılmış sayısız makale ve kitap bulunmaktadır. Türkiye’deki duruma baktığımızda ise bu alanda maalesef bir yetersizlikle karşılaşmaktayız. Konuya ilişkin ilk mütevazı Türkçe kitap 1979 yılında tarafımdan yazılmıştır (Tatar,Y., Uzaktan algılama, Landsat proğramı ve jeolojiye katkısı. Jeol. Müh. Odası Yayını No: 1, Ankara, 48 s.).27 yıl sonra Prof. Orhan Tatar’la birlikte yayımladığımız, yanda kapağı görülen kitap ise bu konudaki gelişmeleri kapsayan, jeoloji ve yakın dallardaki öğrencilerin ders kitabı olarak kullanacakları özellikte hazırlanmış ve seçilmiş görüntülerin birçoğu renkli olarak basılmış bir kitaptır. Son derece uygun bir fiyata Sivas Cumhuriyet Üniversitesinden temin edilebilir.

1-Yerküremizin Apollo 10 astronotları tarafından 18 Mayıs 1969’da, 185.000 km uzaktan çekilmiş bir fotoğrafı (earthobservatory.nasa.gov).

2-Mavi Küre (Blue Marble)Yerküremizin uydu verileri kullanılarak sayısal ortamda hazırlanmış bir görüntüsü (NASA)

3-Olympus Mons- Mars’ta bir volkan.  Çapı 624 km, yüksekliği 25 km, kenarlarındaki falezlerin yüksekliği bazı kısımlarda 6 km, tepedeki kalderanın çapı ise 80 km. Bu ölçülerle Güneş Sisteminde şimdiye kadar keşfedilmiş en büyük volkan (NASA).

4-Mars Rover Misyonu çerçevesinde Spirit adı  verilen robotun  Ekim 2005’te kaydettiği panoramik fotoğrafın bir bölümü. İnternet kaynaklarında Mars yüzeyine ait buna benzer çok sayıda ayrıntılı fotoğraflar görmek olanaklıdır. Arazinin Dünyadaki çöllere benzemesi dikkat çekici (panoramas.dk).

5-Sınırlı alanları kapsayan uydu görüntü kareleri birleştirilerek, geniş alanları, bütün bir ülkeyi, büyük bir bölgeyi kapsayan mozaikler üretilebilmektedir. Burada Temmuz 2004’te kaydedilmiş 500m çözünürlüklü Terra/MODİS görüntülerinden oluşturulmuş Avrupa mozaiğinin Alpler bölümü görülmektedir. A- Alpler, J- Jura Dağları, M- İsviçre Molas Havzası, V- Voj Dağları, K- Karaormanlar, R- Ren Grabeni, P- Po Ovası (earthobservatory.nasa.gov).

 6-Bu görüntüdeki çok düşük çözünürlüklü  Türkiye mozaiği nasa.worldwind 1.4'ten alınmıştır. Özel amaçlar için Çözünürlüğü ve boyutları büyük uydu mozaikleri de hazırlanabilmektedir.

7-Bazı uydular düşük çözünürlüklü fakat geniş alanları kapsayan görüntüleri tek kare içine sığdırabilmektedir. Kıbrıs’ın tamamını gösteren bu görüntü 30 Ocak 2001 tarihinde MODIS tarafından kaydedilmiştir. 1-  Beşparmak Dağları (sedimenter), 2- Trodos Masifi (ofiyolitli seri), L- Lefkoşe (NASA)

8-ENVISAT-MERIS’in 30 Ekim 2002’de kaydettiği, 300 m çözünürlüklü Batı Anadolu görüntüsünün küçültülmüş bir bölümü. Geniş alanları kapsayan bu tür görüntüler büyük boyutlu jeolojik-jeomorfolojik yapıların bütününü ya da büyük bölümünü incelerken yararlı olmaktadır. Bu görüntüde Batı Anadolu Grabenlerinin batı kesimi görülmektedir(esa.int).

9-Kula Bölgesi -Manisa. Türkiye'de Kuaterner yaşlı genç volkanik etkinliklere sahne olmuş bölgelerden biri de Manisa Kula bölgesidir......Tamamla

10-Alaska buzulları bölgesinden küçük bir bölüm (wikimapia.org). Wikimapia vb. kimi sitelerde, herkes için Dünya’nın hemen her tarafına ait bu tür görüntülere değiştirilebilir ölçeklerde ulaşmak ve yararlanmak olanağı bulunmaktadır. Bu tür görüntüler araştırmalar için olduğu kadar eğitim için de  yararlı olmaktadır. Örneğin bu örnek öğrenciye buzul oluşumu ve çeşitleri hakkında verilen teorik bilgilerin öğrenci hafızasında somutlaşmasına önemli katkı saglayacak bir örnektir. Doğaldır ki daha büyük ölçekli halinin kullanılması daha yararlı olur.

 11-Sicilya’da Etna yanardağı. 30 Ekim 2002’de Uluslararası Uzay İstasyonu’ndan (ISS) astronotlar tarafından çekilmiş bir fotoğraf. ISS astronotları Dünya’nın dinamik olaylarını da gözlemleme ve görüntüleme konusunda eğitim görmüşlerdir. Şekil eni yaklaşık 41 km (NASA).

12-Medine’nin 137 km kuzeydoğusunda Harrat Khaybar volkanik bölgesi. Arabistan Yarımadası kuzeyde Şam’dan güneyde Yemen’e kadar birçok yerde genç ve yoğun volkanizmaya sahne olmuştur. Karacadağ volkanizması da bu sisteme bağlı gözükmektedir. Bu görüntüdeki bölgede en son volkanik etkinlik M.S. 600-700 yılları arasında gerçekleşmiştir. Renklerden anlaşılacağı gibi bölgede hem bazik, hem asit volkanizma etkin olmuştur. Bu görüntü 31 Mart 2008’de Uluslararası Uzay İstasyonundan (ISS) astronotlarca kaydedilmiş bir fotoğraftır (earthobservatory.nasa.gov).

13-İsviçre Alpleri orta bölümü . 05 Eylül 2006 tarihinde Uzay İstasyonundan çekilmiş bir fotoğraf. Yükseklik boyutunun da algılandığı bu tür fotoğraflar  jeoloji-jeomorfoloji öğretiminde değerli birer araçtır (NASA).

14-Batı Çin’de Kun-Lun fayının 80 m çözünürlüklü Landsat1 (1972) görüntüsü, en yaklaşık 125 km. X işaretli noktanın 60 cm çözünürlüklü Quickbird görüntüsü sol üsttedir (wikimapia.org). Örnek 1972'den bu yana uydu görüntüleri konusundaki hızlı gelişmeyi de göstermektedir.

15-Orta Asya'da Büyük Altındağ Fay Kuşağı’nın Takla Makan Çölü orta güney kesimindeki bir bölümü.Güncel birikintileri ve drenaj ağlarını kesen fayın bu özellikleri onun diri fay olduğunu göstermektedir (wikimapia.org).

16-23 Ağustos 2004 tarihli, 60 cm çözünürlüklü, siyah noktalar halinde insanları da gösteren görüntünün küçültülmüş bir bölümü: Atina Olimpik Stadı (digitalglobe).

17- Quickbird uydusunun 0.61m çözünürlüklü, aslına göre küçültülmüş Kabe görüntüsü. İnsanların noktalar veya nokta yığınları şeklinde görülebildiği bir başka örnek(digitalglobe).

18-Skylab Uzay İstasyonundan 1975’te kaydedilmiş görüntünün bir bölümü. Yayımlandığı tarihlerde beğenilen bir örnek. Soldaki beyaz leke kraterden çıkan dumanlardan oluşmuştur, bulut değildir (NASA).

19-Fogo Adası. Atlantik Okyanusunda, Senagal’in 750 km kadar batısında Cape Verde adalarından biri. Tamamen volkanik etkinlikle oluşmuş. Şekilde NASA’nın EO-1 uydusu üzerindeki  Advanced Land Imager (ALI) ile 10 Haziran 2009’da kaydedilmiş görüntünün bir bölümü . Sol tarafta kaldera duvarı gözükmekte, kaldera içinde ikincil koni ve genç lav akıntıları sag taraftadır.

20-Bir başka genç volkanik bölge; Güney Çad’da Tibetsi Dağları. Şekil 22 Ocak 2001’de Landsat uydusu ile kaydedilmiş görüntülerden yapılı mozaiğin bir bölümünü göstermektedir. Üst kesimde genç bazaltik akıntı, sağ altta  bir kaldera görülmektedir. Kalderadaki beyazlık tuz birikimidir(earthobservatory.nasa.gov).

21-Yeni Zelanda Kuzey Ada’daki Taranaki (Egmont)  Yanardağı Jers 1 (Japonya) radar görüntüsü. Taban çapı yaklaşık 10 km, zirve rakımı 2518 m. Düzgün dairesel taban biçimi ile dikkat çeken bu volkan Dünya’nın aktif volkanları arasındadır. Son büyük patlaması 1655’te olmuştur (wikipedia).

23-Atlantik Okyanusunda Fas’ın güney kıyısı yakınında Kanarya Adalarından biri Palma Adasıdır. Aktif volkanik etkinliklerin sürdüğü adada son patlama 1971’de olmuştur. Şekilde Uzay İstasyonundan 13 Mayıs 2008’de çekilen fotoğrafın bir bölümü görülmektedir. Volkanın bu kesimde çok sayıda ufak kraterden oluştuğu görülmektedir (earthobservatory.nasa.gov).

24-Kuzey Namibya Çölünde granit bileşimli Brandberg Masifi.  120 milyon yıl yaşında. Çap yaklaşık 11 km, yüksekliği 2606 m.. Görüntü Landsat 7’deki Enhanced Thematic Mapper plus (ETM+) ile kaydedilmiştir. Masifin kenarındaki koyu renkli halka kontakt metamorfizma kuşağıdır (earthobservatory.nasa.gov).

25- Wyoming’te (ABD)  lakolitik Little Sundance Domu (wikimapia). Çapı yaklaşık 2 km. Çevredeki tortul tabakaların yukarı doğru itilmiş olduğu açıkça görülmektedir. Çevre arazisinde doğal  bitki örtüsü bulunmadığı halde dom üzerinde bulunması mineral bileşimine bağlı bir bitki anomalisi olarak yorumlanabilir.Bu özelliğinden ötürü yerel olarak "Yeşil Dağ" adıyla anılmaktadır.

26-Kanada Elf Ringnes Adasında Isacsen tuz domu. Çapı 6 km. Silüriyen yaşlı tuz kütlesi Kretase yaşlı katmanlar içine sokulum yapmış, çevre kayaçlarda dairesel biçimli kapalı bir antiklinal (dom) oluşturmuştur. Bu tür kıvrımlara diyapirik kıvrım, ya da kısaca tuz domları denir. Tuz domları petrol kapanı özelliği taşıyan yapılardır   (ersdac.or.jp).

27-Wyoming Eyaletinde (ABD) Circle Ridge asimetrik antiklinali (wikimapia). Görüntü çok küçültülmüş olduğundan kenarlardaki küçük  kesme fayları gözükmemektedir.  İçiçe aşınmaya karşı farklı dirençteki tabakaların varlığı yapının algılanmasını kolaylaştırmaktadır.

28-Angola Kunene Anortozit Kompleksi, güneybatı Angola. Ortadaki bandlı siyah kütle. Olivin labradorit içerikli kompleksin dom benzeri bir yapısı vardır. Yaşı 1370 milyon yıl olarak belirlenmiştir. Yaşı 1470 milyon yıl olan Okotjite Metamorfitleri içine  sokulum yapmıştır ve Dünya’nın en büyük anortozitik sokulum kütlesi olarak bilinmektedir. Kütle doğu kesimde K-G  doğrultulu büyük damarlarla kesilmiştir (worldwind.arc.nasa.gov ve agu.org).

29-Nijerya Air Dağlarında Prekambriyen yaşlı masifte Geç Paleozoik-Mesozoyik yaşlı plutonik gövdelerden biri (Bing). Çöl ortamında çıplak arazide masifi kesen kırıklar da net olarak gözükmektedir.

30-Sina Yarımadası güney kesiminde intruzif ve metamorfik kayaçları kesen çok sayıda kırık ve damarlar bulunmaktadır (wikimapia). Bu tür arazilerde örneğin haritalama çalışması, araziye göre, görüntü üzerinde çok daha rahat, hızlı ve doğru olarak yapılabilmektedir. Çok küçültülerek alınmış bu görüntünün X noktasındaki ayrıntı  (Şekil 31'de) görülmektedir.

31-Sina Yarımadasında, Şekil 30'un X noktasındaki ayrıntı. Damarın yaklaşık 30m atımlı bir doğrultu atımlı fayla kesilmiş olduğu görülmektedir (wikimapia.org).

32-Afrika, Güney Zimbabwe’de Great Dyke (Büyük Damar). Dünya’nın “jeoloji harikalarından” biri, en ilginç sokulum kütlesi. Uzunluk 550 km, en 11 km’ye kadar çıkmakta. Derinliğin ise maksimum 3350 m olduğu tahmin edilmektedir; yaş 2.460 milyon yıl olarak bulunmuştur. Katmanlı intrusiv kompleks yapısıyla, Bushveld ve Stillwater masiflerine benzerlik gösterir. Şekilde bu damarın kuzey kesiminde damarı kesen makaslama doğrultu atımlı faylar görülmektedir (wikimapia.org).

33-Great Dyke’ın güney kesiminden bir bölüm. Açıklama Şekil 32'de (Aster 2000).

34-Batı Avustralya’da yaşlı, kıvrımlı araziden bir görüntü. Ortada asimetrik kapalı bir senklinal (t=ektonik havza) görülmekte; uzun eksen yaklaşık  20 km. Yapının yatay kesitinin bir yarım daire biçiminde olması ilgi çekici  (wikimapia.org).

35-Richat Structure, Sahara Moritanya,  Paleozoyik yaşlı. Meteorit çarpması  ile oluştuğu düşünülen yapı şimdi bir dairesel kapalı antiklinal olarak yorumlanmaktadır. Çapı yaklaşık 50 km’dir. Şekil uydu verilerinden üretilmiş üç boyutlu bir görüntüdür (wikipedia).

36-Fas’ta Antiatlas Dağlarından bir  sedimenter alan. 22.06.01 Landsat 7 ETM+ yakın kızılötesi, kızılötesi ve kırmızı kanalların birleştirilmesiyle üretilmiş, 15 m çözünürlük. Bu kanal birleşimiyle doğal renk yerine yapay renkler kazandırılan formasyonlar daha net olarak birbirinden ayırt edilmekte ve görüntü adeta boyanmış ayrıntılı bir jeolojik haritayı andırmaktadır (earthobservatory.nasa.gov)

37-Celalli Bucağı-Divriği arasında Bozbel antiklinali. Landsat 7 verilerinden üretilmiş, yandaki Şekle benzer bir kanal birleşimi. Karşılaştırma amacıyla konulmuş sağ alttaki küçük resim aynı yerin Landsat 1 (1972) görüntüsüdür (NASA).

38-Halep kuzeybatısında  yatay katmanlardan oluşan sedimenter arazi. Farklı litolojik nitelikli katmanlar farklı ayrışma renkleriyle kendini belli etmekte ve arazi sanki eşyükseklik eğrilerinden oluşmuş bir topoğrafik harita gibi gözükmektedir (wikimapia).

39-Boklar dağlarında yoğun görülen karstik aşınmalı arazinin küçültülmüş küçük bir bölümü (wikimapia).  Görüntünün orijinali üzerinde karstik şekillerle ilgili ayrıntılı incelemeler yapılması büyük kolaylık sağlamaktadır. Küçük yuvarlakça çukurluklar dolin, daha büyük ve düzgün olmayanlar uvala adını alırlar. Burada da olduğu gibi kimi karstik arazilerde uvalalar dolinlerin büyüyüp birleşmesiyle, oluşur. Uvalaların birleşmesiyle oluşan çok daha büyük karstik düzlüklere  ise polye, ya da karstik ova adı verilir. Toroslarda karstik ova örnekleri de vardır, örneğin Batı Toroslarda Elmalı Ovası gibi.

40-İran’da Ravar bölgesinde bir kapalı antiklinal. Batı uçta bir fayla kesilmiş (wikimapia). Sol alttaki çizgi ölçeğin uzunluğu 500 m'dir.

41-Fas’ta Antiatlas Dağlarında bir bölge. Landsat 7 Enhanced Thematic Mapper plus (ETM+) algılayıcısıyla  22 Haziran 2001’de kaydedilmiş görüntünün çok küçük bir bölümü. Antiatlas Dağları çok değişik tür kıvrımlı yapılara sahip sıradağlardır (earthobservatory.nasa.gov).

42-İran-Zagros bölgesi. Kapalı antiklinaller (kahverengi) ve tuz domları (siyah). Burada bir bölümü alınmış kare, 10 Ağustos.2001 tarihli Aster kayıtlarından, düşey boyut iki kat artırılarak hazırlanmış yükseklik modeli üzerine, yine Aster 3-2-1 kanal birleşimiyle üretilmiş renkli görüntü giydirilmek suretiyle elde edilmiştir (rst.gsfc.nasa.gov).

43-G Afrika’da Capetown çevresine ait kuzeydoğusuna ait NASA’nın Uzay Mekiği radar kayıtları yükseklik verileriyle, Radar Topoğrafya Misyonu (SRTM) kapsamında sayısal ortamda üretilmiş olan, üç boyutlu görüntünün bir bölümü. Arazinin jeomorfolojik yapısını çok net yansıtan bu tür görüntüler arazi ile ilgili çalışmalarda büyük yararlar sağlamaktadır (wikipedia). 

44-Güney İran’da bir alüvyon yelpazesi. NASA’nın Terra uydusu üzerindeki ASTER (Advanced Spaceborne Thermal Emission and Reflection Radiometer) ile 12 Ekim 2004 tarihinde kaydedilmiştir  (earthobservatory.nasa.gov).

45-Tunceli  Ovacık kuzey kenarında oluşmuş birikinti yelpazeleri (y).  Yelpazeler kuzeydeki yüksek Munzur Dağlarından dar vadilerin getirdiği kum ve çakılların ovada yayılıp yelpaze biçiminde birikmesiyle  oluşmuştur.

46-Güneydoğu Fas’ta  Antiatlas Dağlarında görkemli bir kapalı antiklinal. Landsat 7 Enhanced Thematic Mapper plus (ETM+) algılayıcısıyla  22 Haziran 2001’de kaydedilmiş görüntünün çok küçük bir bölümü. Doğal olmayan, ancak formasyonların daha net ayırt edilmesine yarayan renkler özel kanal birleşimi ile elde edilmektedir (earthobservatory.nasa.gov).

47-Orta Pensilvanya’da Apalaş Dağlarından küçük bir kare. Apalaş kıvrımlarında  aşınma direnci yüksek katmanlar sırtları, düşük katmanlar sırtlar arasında vadileri oluşturmuştur. Arazinin şekillenmesinde buzul, su, rüzgar ve zaman etkenleri etkili olmuştur (NASA).

48-Somali’de Bosaso’nun yaklaşık 150 km batısı.  Açılı diskordans örneği. A işaretli formasyon daha yaşlı olasılıkla metamorf ve  şistozite doğrultusu kuzey-güney. B ise A  formasyonu üzerine açılı diskordansla gelmiş daha genç bir formasyondur. M bir mesayı göstermektedir (wikimapia.org).

49-Avusturalya’da Darwin’in 200 km kadar ESE’sunda Arnhem Land’da masif kayaçlardan yapılı bir arazide geniş aralıklı, birbirine dik kırıklar. Alttaki çizgi ölçek 2 km'yi göstermektedir (wikimapia.org).

50-Utah’ta (ABD)  Canyonsland Ulusal Parkı içinde Upheaval Domu’nun (sağ üstte) kuzeybatı kenarından ayrıntı. Quickbird Uydusu 20 Nisan 2003 tarihli, doğal renkli görüntüsünün bir bölümü. Bu gibi  kırıklı arazilerin haritalanması için belli durumlarda görüntüler araziden daha elverişli olmaktadır (digitalglobe.com).

51-Kuzey Çin’de faylarla kesilmiş bir arazi. Okların işaret ettiği noktalarda yaklaşık 50 m kadar sağ yönlü doğrultu atım gözlenmektedir (wikimapia.org).